Over

Het Kasteel van Gaasbeek en De School van Gaasbeek nemen het initiatief om een tweejaarlijkse lezing te organiseren, de EgmontLezing. Met de EgmontLezing willen we een podium geven aan een uitgesproken stem over de actualiteit en hoe de kunst een meerwaarde is binnen het publieke debat.

de eerste EgmontLezing
‘Tegen het uitwissen: Kunst als reddingsboei’
werd gehouden door Midden-Oosten specialiste Brigitte Herremans.
Aansluitend was er een interventie van auteur en essayist Stefan Hertmans.
De presentatie was in handen van Anna Luyten.
Op zaterdag, 20 april 2024 in het Kasteel van Gaasbeek.

Met de EgmontLezing wil het Kasteel van Gaasbeek en De school van Gaasbeek een podium geven aan een uitgesproken stem over de actualiteit en hoe de kunst daarbinnen een meerwaarde is. Het Kasteel
van Gaasbeek en De School van Gaasbeek dragen dagelijks al heel wat bij en hechten veel belang aan een kritische, geëngageerde samenleving. Zowel door de pertinente aandacht voor de culturele geschiedenis van onze gemeenschap in de vernieuwde presentatie van het Kasteel van Gaasbeek als door de inzet van De School van Gaasbeek voor de creatie en de werkomstandigheden van kunstenaars. Beide partners vinden elkaar hierin en slaan de handen in elkaar voor verschillende waardevolle projecten. De EgmontLezing is een van die gezamenlijke projecten en niet de minste.

De naam ‘EgmontLezing’ is niet vrijblijvend. In de figuur, de persoon en de legende komen een aantal thema’s samen gelijklopend met de zorg van de initiatiefnemers. Egmont kennen we als verdediger van vrijheden, als iemand die zich verzet tegen politiek despotisme, als strijder tegen religieus fanatisme en als bedachtzame rebel. Deze, deels gemythologiseerde, beeldvorming werd een handje geholpen door literaire en filosofische kunstwerken van Voltaire, Goethe, Schiller, … en door muziek van Beethoven. Dat beeld heeft zijn historische wortels in de tijd van de Beeldenstorm (1566), van een naderende burgeroorlog tussen protestanten en katholieken in de Lage Landen. Egmont werd samen met de Graaf van Hoorn in 1568 onthoofd op de Grote Markt van Brussel. Zijn tragische lot cementeerde de nalatenschap van de 7. graaf in de eeuwen erna. Vooral de negentiende eeuw kende een ware fascinatie voor de mythische figuur van Egmont. België, een pasgeboren, kwetsbare natie, moest op zoek naar een groots verleden, naar heroïsche figuren. En wie had het heldhaftiger voor dat vaderland opgenomen dan de graven Egmont en Hoorn?

In die vorm werd Egmont ook een held voor de laatste markiezin van het Kasteel van Gaasbeek, Marie Arconati Visconti (1840-1923). Ze las in deze weliswaar zwaar geromantiseerde versie van zijn figuur haar eigen republikeinse ideeën: tegen de absolutistische koning, tegen het katholicisme. En toevalligerwijs was ze via haar huwelijk in het bezit van ‘zijn kasteel’. Lamoraal van Egmont was immers eigenaar van Gaasbeek (kasteel, dorp en omgeving) ten tijde van zijn onthoofding in Brussel in 1568. De markiezin pakte graag uit met haar held: de graaf is nadrukkelijk aanwezig in naamgeving in het kasteel en in schilderingen boven de schouw. Een gedenkplaat aan de ingang verwijst naar hem als strijder voor de vrijheid. In 2024 geeft het kasteel opnieuw een plek aan Marie’s fascinatie voor Egmont. Niet alleen waakt zijn beeltenis boven de schouw in de Zaal van de Wacht, er wordt zelfs een hele kamer aan hem gewijd. Daarin pronken onder andere de fotowerken van de Nederlandse fotograaf Erwin Olaf, waaronder een hedendaagse interpretatie van Louis Gallaits beroemde schilderij ‘De laatste hulde aan de graven Egmont en Horne’. Zo blijven de Graaf van Egmont en al de vragen die hij oproept, springlevend.

De eerste EgmontLezing

Voor de eerste editie van de EgmontLezing nodigden we Brigitte Herremans, onderzoeker mensenrechtencentrum UGent, uit. Wij zijn, in relatie met onze uitgangspunten, nogal overtuigd van deze keuze. De lezing van Brigitte Herremans heeft als titel ‘Tegen het uitwissen: Kunst als reddingsboei’. In deze lezing belicht Brigitte Herremans het potentieel van artistieke praktijken in Syrië en Palestina, en met name literatuur, om het uitwissen van ervaringen van onrecht tegen te gaan. Verhalen kunnen werelden herscheppen, ze brengen onbekende levens aan de oppervlakte en bieden een tegenwicht tegen onverschilligheid en moedeloosheid.

De lezing wordt besloten met ‘een interventie’ van Stefan Hertmans

Brigitte Herremans is Midden-Oosten specialiste en beschikt een grote kennis van de Arabische literatuur. Daarnaast (en dat staat daar niet los van) is ze heel duidelijk in haar standpunt: ‘Kunst kan verborgen waarheden bovenhalen’. Dat is ook haar onderzoeksterrein aan de Universiteit van Gent: ‘[ … ] hoe kunst of artistieke praktijken onrecht in het Syrische conflict kunnen blootleggen. […] Mijn aanname is dat artistieke praktijken ons idee over rechtvaardigheid in Syrië kunnen aanscherpen of een idee kunnen geven over onrecht in Syrië.’. Haar doctoraatsonderzoek (2019- 2023) focust op het potentieel van kunst om onrecht in de Syrische context zichtbaar te maken.

De EgmontLezing wordt gesteund door MarnixRing Land van Gaasbeek. Deze vereniging ligt zelfs mee aan de basis van het initiatief. Vanaf de prille overweging om deze lezing te installeren werd de vereniging in het overleg betrokken.

Tegen het uitwissen: Kunst als reddingsboei

‘ Tijdens gewelddadige conflicten zoals de oorlog in Syrië en Palestina, lijkt kunst zelden een centrale plaats te spelen. Toch zijn artistieke praktijken van wezenlijk belang in situaties van onbevattelijk leed, zowel voor makers als voor het publiek. Kunst is essentieel om ervaringen van slachtoffers te verbeelden, de menselijke conditie beter te begrijpen en de herinnering aan onrecht levendig te houden. Kunst kan een reddingsboei zijn voor mensen die geconfronteerd worden met grootschalig onrecht: het laat verdrukten toe om te getuigen, hun eenzaamheid te doorbreken en verzet tegen onrecht aan te wakkeren. Ook maken artistieke praktijken het mogelijk voor toeschouwers om een sprong in andere, verre werelden te maken.’

Brigitte Herremans over haar lezing